ઓઝોન મોનિટરનો ઉપયોગ શેના માટે થાય છે? ઓઝોન મોનિટરિંગ અને નિયંત્રણના રહસ્યોની શોધખોળ

ઓઝોન મોનિટરિંગ અને નિયંત્રણનું મહત્વ

ઓઝોન (O3) એ ત્રણ ઓક્સિજન પરમાણુઓથી બનેલો એક પરમાણુ છે જે તેના મજબૂત ઓક્સિડાઇઝિંગ ગુણધર્મો દ્વારા વર્ગીકૃત થયેલ છે. તે રંગહીન અને ગંધહીન છે. જ્યારે સ્ટ્રેટોસ્ફિયરમાં ઓઝોન આપણને અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણોત્સર્ગથી રક્ષણ આપે છે, ત્યારે જમીનના સ્તરે, જ્યારે તે ચોક્કસ સાંદ્રતા સુધી પહોંચે છે ત્યારે તે હાનિકારક પ્રદૂષક બની જાય છે.

ઓઝોનની ઊંચી સાંદ્રતા અસ્થમા, શ્વસન સમસ્યાઓ અને ખુલ્લી ત્વચા અને રેટિનાને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે. ઓઝોન લોહીના પ્રવાહમાં પણ પ્રવેશી શકે છે, તેની ઓક્સિજન વહન ક્ષમતાને નબળી પાડે છે અને સ્ટ્રોક અને એરિથમિયા જેવી હૃદય રોગની સ્થિતિ તરફ દોરી જાય છે. વધુમાં, ઓઝોન શરીરમાં અત્યંત પ્રતિક્રિયાશીલ મુક્ત રેડિકલ ઉત્પન્ન કરી શકે છે, ચયાપચયને વિક્ષેપિત કરી શકે છે, લિમ્ફોસાઇટ્સને રંગસૂત્રોને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, રોગપ્રતિકારક શક્તિને નબળી બનાવી શકે છે અને વૃદ્ધત્વને વેગ આપી શકે છે.

ઓઝોન મોનિટરિંગ અને કંટ્રોલ સિસ્ટમનો હેતુ રંગહીન અને ગંધહીન હોવા છતાં, હવામાં ઓઝોન સાંદ્રતાનું વાસ્તવિક સમયનું, સચોટ નિરીક્ષણ પૂરું પાડવાનો છે. આ રીડિંગ્સના આધારે, સિસ્ટમ જોખમો ઘટાડવા અને પર્યાવરણીય અને માનવ સ્વાસ્થ્યને સુનિશ્ચિત કરવા માટે વેન્ટિલેશન, હવા શુદ્ધિકરણ અને ઓઝોન જનરેટરનું સંચાલન અને નિયમન કરે છે.

ઓઝોન સેન્સરના પ્રકારો

૧. ઇલેક્ટ્રોકેમિકલ સેન્સર: આ સેન્સર ઓઝોન સાંદ્રતાના પ્રમાણમાં વિદ્યુત પ્રવાહ ઉત્પન્ન કરવા માટે રાસાયણિક પ્રતિક્રિયાઓનો ઉપયોગ કરે છે. તેઓ તેમની ઉચ્ચ સંવેદનશીલતા અને વિશિષ્ટતા માટે જાણીતા છે.

2. અલ્ટ્રાવાયોલેટ (યુવી) શોષણ સેન્સર: યુવી સેન્સર ઓઝોન દ્વારા શોષાયેલા અલ્ટ્રાવાયોલેટ પ્રકાશની માત્રાને માપીને કાર્ય કરે છે. ઓઝોન યુવી પ્રકાશને શોષી લેતું હોવાથી, શોષણની માત્રા ઓઝોન સાંદ્રતા સાથે સંબંધિત છે.

૩.મેટલ ઓક્સાઇડ સેન્સર: આ સેન્સર મેટલ ઓક્સાઇડ સપાટીઓનો ઉપયોગ કરે છે જે ઓઝોનની હાજરીમાં તેમના વિદ્યુત પ્રતિકારમાં ફેરફાર કરે છે. આ પ્રતિકાર ફેરફારોને માપીને, ઓઝોન સાંદ્રતા નક્કી કરી શકાય છે.

ઓઝોનના ઉપયોગોમોનિટર અનેનિયંત્રકો

પર્યાવરણીય દેખરેખ

ઓઝોન મોનિટર હવાની ગુણવત્તાનું સંચાલન કરવા અને પ્રદૂષણના સ્ત્રોતોનું મૂલ્યાંકન કરવા માટે વાતાવરણીય ઓઝોન સ્તરને ટ્રેક કરે છે. ઔદ્યોગિક અને શહેરી વિસ્તારોમાં વાયુ પ્રદૂષણને રોકવા અને નિયંત્રિત કરવા માટે આ મહત્વપૂર્ણ છે.

ઔદ્યોગિક સલામતી

ઔદ્યોગિક વાતાવરણમાં જ્યાં ઓઝોનનો ઉપયોગ અથવા ઉત્પન્ન થાય છે, જેમ કે પાણીની સારવાર અથવા રાસાયણિક ઉત્પાદનમાં, ઓઝોન મોનિટર કામદારોની સલામતી અને આરોગ્ય સુનિશ્ચિત કરતી વખતે જરૂરી ઓઝોન સ્તર જાળવવા માટે ઓઝોન જનરેટર અથવા વેન્ટિલેશન સિસ્ટમને નિયંત્રિત કરે છે.

ઘરની અંદરની હવાની ગુણવત્તા

ઘરની અંદરનો ઓઝોન મુખ્યત્વે ફોટોકેમિકલ પ્રતિક્રિયાઓ, કેટલાક ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો અને ફર્નિચર અને મકાન સામગ્રીમાં અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનોના ભંગાણ તેમજ બહારની હવાની ગુણવત્તાની અસર દ્વારા ઉત્પન્ન થાય છે. ફોટોકેમિકલ પ્રતિક્રિયાઓ ત્યારે થાય છે જ્યારે નાઇટ્રોજન ઓક્સાઇડ (જેમ કે NOx) અને અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો સૂર્યપ્રકાશ અથવા ઘરની અંદરની લાઇટિંગ સાથે ક્રિયાપ્રતિક્રિયા કરે છે, જે સામાન્ય રીતે ઘરની અંદરના પ્રદૂષણ સ્ત્રોતોની નજીક થાય છે.

ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો: લેસર પ્રિન્ટર અને કોપિયર જેવા ઉપકરણો અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો મુક્ત કરી શકે છે, જે ઘરની અંદર ઓઝોનની રચનામાં ફાળો આપી શકે છે.

ફર્નિચર અને બાંધકામ સામગ્રી: કાર્પેટ, વોલપેપર, ફર્નિચર પેઇન્ટ અને વાર્નિશ જેવી વસ્તુઓમાં અસ્થિર કાર્બનિક સંયોજનો હોઈ શકે છે. જ્યારે આ પદાર્થો ઘરની અંદરના વાતાવરણમાં વિઘટિત થાય છે, ત્યારે તેઓ ઓઝોન ઉત્પન્ન કરી શકે છે.

ઓઝોન સ્તરને વાસ્તવિક સમયમાં માપવા અને નિયંત્રિત કરવું મહત્વપૂર્ણ છે જેથી ખાતરી કરી શકાય કે તે આરોગ્ય અને સલામતીના ધોરણોમાં રહે છે, જેથી લોકોને ખ્યાલ ન આવે કે ઘરની અંદર ઓઝોન પ્રદૂષણના લાંબા સમય સુધી સંપર્કમાં રહેવાથી બચી શકાય.

યુએસ એન્વાયર્નમેન્ટલ પ્રોટેક્શન એજન્સી (EPA) દ્વારા ઓઝોન અને માનવ સ્વાસ્થ્ય પરના એક લેખ અનુસાર, "ઓઝોનમાં માનવ સ્વાસ્થ્ય માટે રસ ધરાવતા બે ગુણધર્મો છે. પ્રથમ, તે યુવી પ્રકાશને શોષી લે છે, જે ત્વચાના કેન્સર અને મોતિયાનું કારણ બને છે તેવા હાનિકારક યુવી કિરણોત્સર્ગના માનવ સંપર્કને ઘટાડે છે. બીજું, જ્યારે શ્વાસમાં લેવામાં આવે છે, ત્યારે તે શ્વસન માર્ગમાં ઘણા જૈવિક અણુઓ સાથે રાસાયણિક રીતે પ્રતિક્રિયા આપે છે, જેના કારણે આરોગ્ય પર અનેક પ્રતિકૂળ અસરો થાય છે. આ કોર્સ આ બીજા ગુણધર્મને સંબોધિત કરે છે."